Als we niet oppassen blijft er geen boom meer over in Nederland. We richten tegenwoordig zoveel schandpalen op, dat we weldra kunnen spreken van grootschalige ontbossing. En: hoe minder bomen, des te minder zuurstof. De sfeer wordt adembenemend, verstikkend.
In feite ontkomt geen enkele sector in de maatschappij er meer aan: na de Kerk zitten nu kinderdagverblijven, jeugdzorg en pleegouders in een verdachte hoek. Al vóór een veroordeling staan de namen en verdere informatie op het internet. Bij de voedselindustrie, verzekeraars en de gezondheidszorg denken we tegenwoordig meteen aan fraude of zakkenvullers. Een verdenking is al genoeg om iemand aan de schandpaal te nagelen. En als het dan toch niet blijkt te kloppen, komen er excuses, maar dan wel op pagina 4 van de krant onderaan en het komt niet op het 8-uurjournaal. De naam van een leerling die eindexamens zou hebben gejat en doorverkocht, circuleert al. Jongeren die uitgaan en de fout ingaan en een geweldsdelict plegen – camera's en onze mobieltjes leggen het feilloos vast – lijken daarmee het recht op léven te hebben verspeeld: er vindt een ware heksenjacht plaats. En zo kunnen we nog wel even doorgaan.
In het evangelie zien we dezelfde tendens: er is een vrouw die Jezus benadert. Het is algemeen bekend dat zij niet bepaald een voorbeeldig leven heeft geleid; daarover is geen twijfel. Zij heeft niet eens een naam; ze heeft een label opgeplakt gekregen en wordt volledig buitenspel gezet: "zondares," dus vermijden, uitsluiten! [Lk 7,37-39]
Er is een – in mijn ogen – vreemde drang naar zuiverheid in onze samenleving waar te nemen. "Schoon schip maken" heet dit bij populisten: haal de bezem erdoor! Eeuwen lang vervulde de Kerk deze functie: haar herders hadden een groot moreel gezag in de maatschappij en in de politiek. "Met de kennis van nu" was dat ook niet altijd alles. Maar individuen konden middels boete en verzoening wel weer in de gemeenschap worden opgenomen. Er was een weg terug. Maar nu ambtsdragers hun autoriteit verloren hebben, nemen anderen hun rol over – tenminste, wat betreft het morele gezag: met name journalisten en bepaalde TV-persoonlijkheden werpen zich op als het geweten der natie. Zij klagen aan, brengen de feiten aan het licht, liefst alle feiten. Transparantie is de hoogste norm, zo wordt het althans gepresenteerd. Wie niet zuiver op de graat lijkt te zijn, mag of móét aan de schandpaal worden genageld. Het is ook gemakkelijk, zeker in een krisis: "Zij, die anderen, zijn fout! – en "zo blijf je zelf buiten schot.
In onze frustratie over wat er mis is in onze Kerk en samenleving kunnen we de schandpaalmethode ervaren als gerechtigheid; ze hebben er toch zelf om gevraagd? Zouden wij niet beter af zijn zonder dit soort lui? En eerlijk is eerlijk, ook in mijzelf herken ik bij tijd en wijlen deze gedachten...
Ook Jezus streeft naar zuiverheid onder Zijn leerlingen en in heel de wereld [Mt 5,8 etc.]. Zijn methode is echter 'ietwat' anders. Een profeet, iemand die spreekt en handelt in Gods Naam [Lk 7,16 cf. 7,24-30] doet meer dan onrecht aan de kaak stellen. Geen volksgericht; "wie zonder zonden is, moet dan maar de eerste steen werpen" [Joh 8,7]. Telkens wanneer Jezus het kwade identificeert, volgt er een perspectief. Steeds biedt Hij de mogelijkheid om kwade wegen te verlaten. Hij vergeeft wie oprecht berouw heeft en anders wil. Het lijkt erop dat er in onze samenleving hiervoor steeds minder ruimte is, terwijl haar wortels toch joods-christelijk zijn! Wraak of straf alleen zijn nooit de oplossing. Ze worden veeleer weldra een deel van het probleem; zonder perspectief roepen ze frustratie en tegengeweld op.
Jezus veronachtzaamt niet dat de vrouw die Hem goed doet, veel verkeerd heeft gedaan. Jezus is niet "soft". De vrouw ook niet trouwens; haar daden van liefde zijn welgemeend, van harte: bij haar geen krokodille(n)tranen. Jezus neemt dit waar. Hij ziet haar als mens, geroepen om te léven! [cf. Joh 10,10]
Zo leert Jezus ons ook in onze tijd kijken naar zondaars, inclusief onszelf. Op de televisie en in de krant worden de wandaden van mensen uitvergroot. Er is alleen maar plaats voor het kwade in onze ogen en in onze gedachten. Maar een mens is meer. Pas als een dader aan de schandpaal is gestorven, klinken nog wel eens woorden: "Hij had ook wel zijn goede kanten". 'Beetje laat.'
Jezus' benaderingswijze gaat echter nog een stapje verder. Nou ja, stapjè, het is een grote stap: Jezus toont aan dat het vele goede dat deze vrouw doet, een teken is dat zij van Godswege vergeven is. M.a.w., het is geen quaestie van plussen en minnen, een simpel "rekensommetje"; nee, omdat zij waarlijk goed blijkt te zijn geworden, zijn àl haar zonden van haar weggenomen, hoe vele het er ook waren! [Lk 7,47a]
Mensen kunnen veranderen, kunnen zich bekeren; geen mens is zo kwaad, dat hij niet meer goed of beter zou kunnen worden. Straf kan daar zeker bij helpen. Maar krijgen mensen van ons eveneens de gelegenheid om te veranderen? Of worden ze door ons gebrandmerkt: afgeschreven, voorgoed? Wat is dat voor een liefdeloosheid?! Waar komt dat vandaan? Voelen we ons zo machteloos? Willen wijzelf niet ook vergeven worden, als het erop aankomt [Lk 7,40-43 cf. Mt 18,21-35], zoals we bidden in het Onze Vader? [Mt 6,12 cf. Sir 28,2;]?
Christenen mogen zich gerust eens afvragen of zij naar mensen kijken met de ogen van Jezus: wat zien we; de mens achter het probleem? Kunnen wij, zoals Hij, zo met elkaar omgaan, dat de liefde die in iedere mens is, tot uiting kan komen – over de hele breedte: van burenruzie tot ernstige misdaden? Ja, dat kan ons persoonlijk en als Kerk en maatschappij heel wat moeite kosten. Echter, liefdeloosheid duidt erop, aldus Jezus, dat je weinig vergeven zal worden [Lk 7,47b].
De Heer trekt ons weg uit ons bekrompen denken: "Hij heeft dit gedaan. Zij heeft mij dat aangedaan." Voor Zijn aangezicht staande, valt dat allemaal weg, als we [zoals "de zondares" in het evangelie: Lk 7,47a] wáár maken dat wij kinderen van God heten. Jezus neemt het initiatief en maakt het waar voor ons, die ook niet zonder zonden zijn. Meer nog, wie het meeste is kwijtgescholden, heeft des te meer reden om dankbaar te zijn [Lk 7,42v – Eucharistie betekent dankzegging]. Hij nodigt ons uit aan Zijn tafel. Wie hierop ingaat, zal steeds minder de behoefte hebben om een schandpaal op te richten. Het betekent meer bossen, meer zuurstof en zo genoeg levensadem voor iedereen. Amen.